"Ойжұмбақ", "Ойыншықтар оқиғасы", "Малифисента", "Ақшақар қыз", "Энканто"... Осы мультфильмдердің барлығын қазақша сөйлеткен кім? Қарапайым қазақ актерлары, режиссерлары. Оларға қуат берген не? Жұмысқа деген ынта пен патриотизм. "Зеренің" бүгінгі кейіпкері - дубляж режиссері Назерке Лесбекқызы.

«Құлдық» - ескі заманның ғана түсінігі емес. Aйналаңызда, аулаңызда не жақындарыңыздың арасында күштеп тегін жұмысқа жегілгендер болуы мүмкін. 2023 жылдың бірінші жарты жылдығында Қазақстанда адамды құлдықта ұстаудың 111 фактісі тіркелген. Көбі сексуалдық қызмет көрсеткен. «Зере» қыз-келіншектер подкасының бүгінгі қонағы құлдыққа түскендерге көмектесетін «Родник» ұйымының үйлестірушісі Ғазиза Сапарғалиқызы кез келген адам құлдыққа түсуі мүмкін дейді.

Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заң күшейді. Онымен бірге балаларға қатысты да біршама норма енді. Дегенмен, заңды әзірлеу жөніндегі жұмыс тобында болған заңгер Әйгерім Құсайынқызы құжат әлі де толықтыруды қажет етеді дейді.«Зеренің» бүгінгі эпизодында осы өзгерістер жайлы сөз етеміз.

Қазақстанда жыл сайын 700 мыңнан астам бала буллингке ұшырайды екен. Балаға жасалған қысымды дер кезінде байқап, шешімін таппаса, соңы қайғылы жағдайға, тіпті суицидке жеткізуі мүмкін дейді сарапшы. "Антибуллинг қауымдастығы" психологы Аяна Саурыковамен осы мәселені талқылаймыз.

«Әр қазақ жеті атасын біледі, ал жеті апасын неге білмейді? Шежіреде ерлердің есімі бар да, әйел неге жоқ? Ұрпағын тоғыз ай құрсағында көтеріп, бағып-қағып өсірген аналар шежіреден орын алмауы әделтсіз» дейді суретші Мөлдір Қарубайқызы. Оның «Жеті апа» атты картинасы осы ойдан туған. Азаттық радиосының «Зере» подкасында осы туындының маңызы мен шежіредегі әйелдің рөлі жайлы әңгімелесеміз.

Түркістанда жылдар бойы күйеуінен зорлық көрдім деген әйел ерін пышақтап өлтірген. Марқұмның денесін бөлшектеп, өзенге ағызып жіберген. Бұл қорғану ма әлде қасақана адам өлтіру ме? Қатыгездікті көрген адам өзі де қатыгез болуы заңдылық па? «Зеренің» бүгінгі эпизодында психолог маман Әсем Амангелдіқызымен осы мәселені талқыладық.

Алматыда ақпанның басынан бері жалғыз адам пикеттері өтіп жатыр. Талап – 8 наурызда әйел құқығы мәселесін көтеретін марш өткізуге рұқсат беру. Әйел құқығын қорғаушылар марш өткізуге жергілікті әкімдіктен рұқсат ала алмағандықтан осындай амалға барып отыр. Азаттық радиосының "Зере" подкасының бүгінгі қонағы – Ақторғын Ақкенжебаласымен марштың маңызы жайлы сөз қозғадық.

Журналист әрі белсенді Әйгерім Тілеужан Қаңтар оқиғасына байланысты төрт жылға сотталды. 68 жастағы анасы Шекерхан түрмедегі қызын екі айда бір рет көріп, аптасына екі рет телефонмен сөйлеседі. Ана мен бала осылайша бір бірін кейінгі жарты жылда демеп келеді. "Зеренің" бүгінгі эпизодында жалғыз қызына шыққан үкім, саяси белсенділік, түрмедегі кездесулер мен уайымы жайлы анасы сыр шертті.

Алматылық Гүлнұр Қарақасованың ұлы – Бақыткелді Қаңтар оқиғасында оққа ұшқан. "Артында тұяқ қалмады" деген жақындары үш айдан кейін немересі барын біліпті. Қазір кішкентай Айқаракөз отбасының жұбанышы. "Зеренің" бүгінгі эпизодында Гүлнұр ұлына деген сағынышын, немересінің қызығы мен Қаңтардағы әділетсіздік жайлы сөз етті.

Қаңтар істері, парламент сайлауы, әйелдерге қарсы қылмыс, экс-президент Назарбаевтың кітабы. Өтіп бара жатқан 2023 жыл тағы несімен есте қалды? Жылды қортындылауға келген қонағымыз – журналист, құқық қорғаушы әрі саяси белсенді Инга Иманбай өзі үшін бұл жыл несімен есте қалғанын айтты.

ZAZ-дың "Je veux" әні мен Afric Simone-нің "Hafanana"-сын қазақша тыңдап көрдіңіз бе? Алматылық Мөлдір Байбуринова осы және өзге де оншақты әнді қазақ тілінде шырқап жүр. Көптен ойда жүрген бұл ермегін жұрттың назарына ұсынуға досымен арада болған бәс түрткі болыпты. Бұл туралы Мөлдірдің өзі айтып береді.

25 қараша –Әйелдерге жасалатын зорлық-зомбылықты жоюдың халықаралық күні. Кейінгі уақытта әйелді ұру, өлтіру мен зорлық фактілері көбейді. Заңгер әрі тәуелсіз сарапшы Әйгерім Құсайынқызы Қылмыстық кодекске "адам өлтіруден" бөлек "феминицид" терминін енгізіп, әйелді әйел болғаны үшін өлтіргендерді қатаң жазаламайынша жағдай өзгеруі екіталай дейді. Ал сіз қалай ойласыз? Үйде зорлыққа ұшырап, жақындарынан қорлық көрген әйелдер санын қалай азайтуға болады?

47 жастағы Зиуар Мирманбетова жақында ғана түрмеден босап шықты. Өзбекстанның сұрауымен бір жыл бойы Алматыдағы тергеу изоляторында отырған қарақалпақстандық әйел Қазақстаннан босқын мәртебесін алуға үмітті. Босқын мәртебесі берілмесе Өзбекстанға экстрадициялануы мүмкін. Ал "бұл – өліммен тең" дейді Зиуар. Оның себебін қонағымыз "Зеренің" кезекті эпизодында кеңінен баяндап береді.

Кейіпкеріміз Қарлығаш Есенбекқызының қызы Айманды бұрынғы күйеуі былтыр 18 жерінен пышақтап өлтірген. Қылмыс сотта дәлелденді. Дегенмен сот оны 1,5 жылға соттаған. Кейін іс қайта қаралып, қылмыс жасады деген адам 11 жылға сотталды. Бұл эпизодта Қарлығаш апай әділдік жолындағы күресі жайлы айтты.

Айы-күні жетіп отырған павлодарлық келіншек өзіне пышақ ала жүгірген күйеуін өлтірді деп айыпталып, сотқа тартылды. Оқиға отбасындағы зорлық-зомбылық мәселесіне тағы назар аудартты. Агрессор күйеуінен қорғану үшін әйел не істеуі керек? Психолог және заңгермен осы жайттарды сөз еттік.

Ол үш балалы қарапайым әйел еді. 4 жыл бұрын астанада бір отбасының төрт қызы жанып кеткен өрттен соң көп балалы ана құқын қорғайтын белсендіге айналды. Екі жетім баланы бауырына басып, өзі де көп балалы болып шыға келді. "Қамқор ана" қоғамдық қорының жетекшісі Аида Букаева күресі жайлы әңгімелейді.

Әйел адвокат болу қиын ба? Оның ішінде азапталғандардың құқығын қорғаудың ерекшелігі қандай? Қаңтардың травмасы адвокатқа қалай әсер етеді? Қаңтар оқиғасына қатысқан, кейін азапталған азаматтардың құқығын қорғап жүрген адвокат Жалғас Сапарханова - "Зеренің" бүгінгі қонағы.

Алматыда "Маусым" атты жоба аяқталды. Қаңтар оқиғасында асыраушысынан айырылған отбасылардың 17 баласы үш күн бойы сурет салуды үйреніп, көрмеге 30 картина дайындады. Жоба авторларының бірі Белла Орманбет (Орынбетова) пен балаларға сурет салуды үйреткен Мөлдір Сағындықтың әңгімесін Зере подкасынан тыңдаңыз.

Алматы аулаларының бірі. Жертөледегі аядай бөлмеге он шақты адам жиналып, дастарқан жайып, шайға отырды. Бұл – "Үйде сөйле" клубы. Жұрт шай ішіп отырып, тіл үйренеді. Бүгінгі эпизодты көршілеріне қазақ тілін үйретіп жүрген Лайхат Төребайқызы мен Александра Мыскинаға, олардың тіл клубына арнаймыз.

Жасөспірім қыз құрбысымен қаннен-қаперсіз қонаққа барғанда бейтаныс еркектің зорлығына тап болады. Сол оқиға оның өмірін тас-талқан етті. Анасы қызы зорланғанын дәлелдей алмай, күресіп жүр. Үнсіз тынып, көндігіп жүргендер қаншама? Бұл эпизод зорлыққа ұшыраған балалар мен аналардың күресі жайлы.